چشمه، بهشت روی زمین

شهرت «چشمه» به: دریای آبی، سواحل مخملی و طلایی، خلیج های کوچک آکواریوم مانند، مراکز آب درمانی شفابخش، دنیای متحیر کننده زیر آب،‌ طبیعت بی نظیر، ساختار ورزشی مناسب برای فعالیت های ورزشی هیجان انگیز و تفریحات متنوع، می باشد که به فراتر از مرزهای ترکیه رسیده و تبدیل به چهره غرورآفرین گردشگری ازمیر شده است.

طبق فهرست تهیه شده از سوی نیویورک تایمز، چشمه در بین 52 مکان دیدنی در جهان، در رتبه 14 ام قرار دارد و نه تنها در استان ازمیر بلکه زیباترین شهرستان منطقه اژه نیز به شمار می رود.

با ما زیباترین منطقه ازمیر را کشف کنید!

  1. سواحل

چشمه در هر 4 فصل سال از سوی گردشگران مورد توجه قرار می گیرد؛ به ویژه در طول تابستان بین علاقمندان دریا بسیار محبوب بوده و علاوه بر سواحل آبی و تمیزش، با خلیج های کوچک مسحور کننده نیز، هر بیننده ای را متحیر می کند.

هنگامی که سخن از ساحل است،‌ یکی از اسم هایی که بلافاصله در ذهن تداعی می شود، چشمه می باشد. شبه جزیره چشمه با: دریای شفاف، آفتاب،‌ شن های ریز و آب های معدنی گوگردارِ شفا بخشی که داخل دریا می جوشند، دارای خط ساحلی 29 کیلومتری می باشد و ‌پلاژهای زیبایی نیز به چشم می خورد. چشمه دارای 20 ساحل گوناگون از جمله: شیفنه،‌ کوچوک لیمان، پیرلانتا، بندر پاشا، پلاژ ایلیجا،‌ چیفتلیک، آلتین کوم، چاتال آزماک، خلیج ساکیز، پلاز تکّه و آیایورگی، می باشد.

  1. مسافرت با قایق تفریحی (بادبانی و Yatch)

چشمه با پتانسیل پاسخگویی به نیازهای اقامتی قایق های تفریحی و بادبانی، اغلب میزبان قایق های پرچم دار خارجی که برای بازدید آمده اند، می باشد. همچنین از سوی باشگاه بین المللی قایق بادبانی چشمه (KYC)، و باشگاه مسابقات دریای آزاد ترکیه (TAYK)، نیز مسابقات بسیار و رویدادهای اجتماعی در آن برگزار می شود.

جزیره ساکیز که بین جزیره های اطراف نزدیک ترین به چشمه می باشد، با پوشش گیاهی و زیبایی های طبیعی خود ارزش دیدن دارد. جزیره ماکری که معمولا مورد علاقه غواصان می باشد، برای شنا کردن ایده آل است. جزیره خرها (اِشَّک آداسی)، که با نامش حس کنجکاوی را برمی آنگیزد امکان: عکس انداختن کنار خرها، تماشای گرازهای وحشی و خرگوش ها، را فراهم می کند. خلیج ماوی که در غرب جزیره خرها واقع شده و با نام خلیج آکواریوم نیز شناخته می شود، بهشتی آبی رنگ است که نامش را از آب های درخشانش گرفته است.

افرادی که با قایق های شخصی خود گردش می کنند، می توانند قایق ها را با خیال راحت در مناطق: آلتین یونوس سِتور مارینا، بندر قایق دالیان کوی،‌ آلاچاتی مارینا و چشمه مارینا، نگه دارند.

  1. ورزش های آبی

قایقرانی که به عنوان یک سبک زندگی برای کسانی که عاشق آزادی و طبیعت هستند می باشد، جزو ورزش هایی است که در این منطقه به وفور انجام می شود. در اوسط ماه ژوئیه که «هفته قایقرانی چشمه» برپا می شود، در پایان ماه نیز تحت پوشش رویدادهای «هفته قایقرانی اژه شرقی» 5 مسابقه گوناگون برگزار می شود.

  1. جشنواره ها

در این منطقه طی ماه های مختلفی از سال، جشنواره ها و رویدادهای گوناگونی برگزار می شود که عبارتند از: جشنواره گیاهی آلاچاتی، جشنواره شراب، مسابقات موج سواری، جشن بادبادک، مسابقات بین المللی ماهیگیری دریای آزاد (مسابقه ماهیگیری آلاچاتی)، جشنواره کشاورزی و گوسفندِ گونه کیوس اُواجیک، جشنواره فرهنگ و هنر ایلدیر و جشنواره گرَمیان.

  1. شب های چشمه

علاوه بر زیبایی های طبیعی، یکی از دلایل انتخاب چشمه و بخش های حومه آن از سوی گردشگران داخلی و خارجی به عنوان مقصد گردشگری، تفریحات شبانه می باشد. مکان های تجملی و لوکس، کیفیت و امنیت را نیز همراه با تفریحات ارائه می کنند. در بسیاری از مکان های واقع در مرکز چشمه و حومه آن، به ويژه: کلاب های ساحل آیایورگی، رستوران و هتل ها، تفریحات و برنامه های متنوعی برگزار می شود. خانه های قدیمی رومی که به عنوان رستوران فعالیت می کنند نیز، برنامه های متنوعی برای مشتریان خود دارند.

  1. مسیرهای اکوتوریسم (طبیعت گردی)

افرادی که دوست دارند در گوشه ای دنج از طبیعت لذت ببرند، می توانند از مکان های ویژه طبیعت گردیِ چشمه که ارزش های محیط زیست و فرهنگی را برجسته تر کرده و فرهنگ های سنتی بومی را عرضه می کنند، دیدن نمایند؛ در این مسیرها طبیعت و تاریخ در هم تنیده شده اند. این مسیرها عبارتنداز: چشمه-علی بُستان (ساحل ساکیزلی)، ساحل چشمه-چیفتلیک-آلتین کوم، اُواجیک-آلاچاتی، گَرمیان-ایلدیری، خلیج اُواجیک-آزماک (ساحل چاتال آزماک)، خلیج آزماک-خلیج یومرو (خلیج آلاچاتی)، شیفنه-بویوک کوی (بندر بزرگ)، چشمه (اسکی جامی)-آلاچاتی و پارک طبیعت تانای.

  1. بنادر قایق بادبانی
    • چشمه مارینا: چشمه مارینا (مارینا به معنی محل توقف قایق ها)، با ظرفیت 400 قایق در دریا و 100 قایق در خشکی، بسیار بیش از آنچه که یک توقفگاه قایق برای مسافرین ارائه می کند را، فراهم کرده است. چشمه مارینا دارای موج شکن 230 متری اصلی و بارانداز 379 متری با عمق 5 متر، می باشد. این بندر دارای 4 اسکله بوده و به عنوان استراحتگاهی بین مسیر استانبول و مدیترانه جنوبی فعالیت می کند. می توانید در کافه و رستوران های این منطقه قهوه نوشیده یا از غذای ملل امتحان کنید. در چشمه مارینا: فروشگاه های مختلف، بار و کلاب های گوناگون به همراه مناظر بی نظیر برای عکس گرفتن هنگام غروب وجود نیز، دارد. برای جزئیات بیشتر می توانید به سایت: www.cesmemarina.com.tr مراجعه کنید.
    • توقف گاه قایقی سِتور: این توقفگاه با ظرفیت 180 قایق در دریا و 60 قایق در خشکی، دارای محل اختصاصی شنا برای مسافرین می باشد که می توان از سواحل: ایلیجا، آیایورگی، بویالیک، آلیتن کوم، تکّه و پیرلانتا نیز، استفاده کنند؛ امکان دسترسی از مارینا به مرکز شهر هر 15 دقیقه یک بار وجود دارد. همچنینف در این مارینا امکانات فنی نیز ارائه می شود (seturmarinas.com).
    • بندر توقف گاه قایقی آلاچاتی: بندر آلاچاتی دارای ظرفیت ارائه همزمان امکانات برای کسانی که طرفدار سبک زندگی دنج هستند، می باشد و: موج سواری، بادبانی، ماهیگیری در آب های عمیق و سایر ورزش ها و فعالیت ها را، یکجا ارائه می کند. مارینای آلاچاتی به دلیل موقعیت خود که مرکز موج سواری است هم، به دلیل نزدیکی به مرکز و هم به دلیل درهم تنیدگی با مراکز رفاهی، از سایر بخش ها متمایز می باشد. این مارینا ظرفیت توقف 260 قایق در دریا و 10 قایق در خشکی را دارد (portalacati.com.tr).
  2. مکان های تاریخی
    • مساجد و کلیساها: بناهای تاریخی چشمه با وجود گذشت سالیان دراز از تاریخ ساختشان، هنوز هم با لمس جادویی، آثار تاریخی نهفته در دل شهر، گنجینه های معماری به ارث رسیده از قرن نوزدهم، در انتظار بازدیدکنندگانشان می باشد. این مکان های مذهبی عبارتند از: مسجد مِمیش آقای آلاچاتی، مسجد حاجی محمد آقا، مسجد عثمان آقا، مسجد حاجی ممیش آقا و کلیسای آیاهارالامبوس.
    • موزه و قلعه چشمه: قلعه چشمه که در دوران بایزید دوم و سال 1508 ساخته شده، امروزه به عنوان موزه باستان شناسی فعالیت می کند و از جمله مهمترین نمادهای چشمه به شمار می رود. در این موزه، گنجینه های تاریخی چشمه و کیفیت آنها به نمایش گذاشته می شود. در موزه باستان شناسی واقع در قلعه تاریخی چشمه که بیشتر آثار یافته شده از بخش های: اِریترای، منطقه چشمه، آلاچاتی و قلم بورنو در آن وجود دارد، متشکل از: 320 قطعه آثار باستانی، 126 اثر قوم نگاری، 31 عدد سکه و در مجموع 477 اثر به نمایش گذاشته شده است؛ روبروی قلعه، مجسمه فرمانده بزرگ ترک کاپیتان دریا حسن پاشا اهل الجزایر به همراه یک شیر وجود دارد.

روزهای بازدید: همه روزه غیر از دوشنبه ها، ساعات بازدید: 08:30-12 / 13:00-17:00، تلفن موزه: 0090 – 232 712 66 09

  • کاروانسرا: کاروانسرا که در سال 1528 توسط سلطان سلیمان قانونی در دو طبقه ساخته شده، از جنبه تاریخی و معماری دارای اهمیت زیادی می باشد و امروزه از آن به عنوان هتل استفاده می شود. در اطراف این سازه که زمانی محل اقامت تجار خارجی بوده، حیاط بزرگی با: انبار، مغازه و اتاق های داخل آن، وجود دارد. بازدیدکنندگان این اثر که یک کاروانسرای معمول در دوره عثمانی می باشد، علاوه بر آنکه از نزدیک فرصت دیدن تاریخ عثمانی را دارند، امکان چشیدن غذاهای مربوط به آن دوران را نیز خواهند داشت.
  • شهر باستانی اِریترای (در زبان یونانی به معنی سرخ می باشد): چشمه که در زمان های قدیم با نام سایسوس (Cyssus)، خوانده می شده، در موقعیت اسکله اِریترای از شهرهای مهم دوره اِیونی قرار داشته است. این منطقه که امروزه با نام ایلدیر شناخته می شود، در فاصله 22 کیلومتری چشمه قرار دارد. تصور می رود این شهر که پیشینه آن به دوران اولیه برنز بازمی گردد، به دلیل قرمز بودن رنگ خاکش به این نام خوانده شده است؛ یک فرض دیگر این است که نام اریترای از اولین موسس یعنی رادامانتِس از اهالی کِرت (بزرگترین جزیره یونان)، گرفته شده باشد. این شهر که از همان آن زمان نخست دارای حجم تجاری بالایی بوده، زمانی با تولید و فروش سنگ های آسیاب به خارج نیز، مشهور بوده است. در این شهر یک تئاتر نیز وجود دارد؛ همچنین: معبد آتنا، تئاتر، مقبره یادبود، ویلاهای مربوط به دوران هلنیستی و رومی و دیوارهای مسکونی از حفاری های صورت گرفته، در این شهر یافته شده اند. در سال های اخیر به منظور افزایش آگاهی اهالی منطقه در زمینه محوطه باستانی و احیای گردشگری کشاورزی، جشنواره اریترای برگزار می شود. هر چند این جشنواره در مقیاسی کوچک برگزار می شود، اما با این حال تحرک را برای منطقه به همراه دارد.
  1. کمپینگ

فضاهای کمپینگ واقع در مناطق بنادر: بزرگ و پاشا، امکانات سرگرم کننده ای را ارائه می کنند؛ همچنین، در سواحل طبیعی واقع در بخش ایلدیر که شهر اریترای در آن قرار دارد نیز، امکانات کمپینگ وجود دارد.

  1. تورهای کشتی (کروز)

تورهای قایقرانی در صدر فعالیت های تفریحی چشمه قرار دارند. گردشگران در طول تور، از: دریا، آفتاب و طبیعت، نهایت لذت و استفاده را می برند. علاوه بر تورهای یکروزه، تورهایی با امکان اقامت در: ماوی کوی، جزیره خرها و جزیره ماکری نیز، برگزار می شود. همچنین، گردشگران امکان ماهیگیری و شنا در سواحلی که قایق ها به آن سر می زنند را خواهند داشت. برخی قایق ها 2 و برخی نیز 3 طبقه بوده و در برخی از آنها، سرسره آبی نیز وجود دارد. تقریبا همه تورهای قایقی یکروزه و صبح بین ساعات 10-11 حرکت و عصر بین ساعات 17-18 باز می گردند.

  1. آب های گرم

منطقه اژه به لحاظ آب های گرم که یکی از منابع مهم درمان می باشند، از جمله مناطق غنی به شمار می رود. وجود منابع آب گرمِ بسیار در چشمه که بهشت اژه می باشد، این منطقه را نظیر گذشته، امروزه نیز تبدیل به مرکز سلامت کرده است. آب های گرم معدنی که درمانگر بیماری های بی شماری می باشند، بی رنگ و بی بو هستند.

  1. آلاچاتی

نیویورک تایمز آلاچاتی را در رتبه هشتم فهرست «در سال 2010، 31 جا در دنیا که باید ببینید» قرار داده است. این منطقه به عنوان یکی از 3 مرکز مهم موج سواری در کنار جزایر قناری و دماغه سبز (کیپ ورد)، به شمار می رود. همچنین، آلاچاتی با بافت تاریخی که به سال های 1800 باز می گردد، یکی از زیباترین مناطق ازمیر و جهان می باشد. این بخش که در فاصله 10 کیلومتری از چشمه واقع شده، علاوه بر محیط دنج و چشم انداز زیبایی، به عنوان «مرکز ورزش های آبی در سال های اخیر» نیز مقصد گردشگران بوده است.

علی رغم باد قوی، مناسب بودن ارتفاع موج ها برای بسیاری از ورزش ها از قبیل: موج سواری، پاراسیلینگ و قایقرانی، آلاچاتی را تبدیل به مرکز این ورزش ها کرده است. آلاچاتی با میزبانی از مسابقات قهرمانی بین المللی و پذیرایی از ورزشکاران سراسر جهان، توانسته محبوبیت خود را در سال های اخیر افزایش دهد. علاوه بر این، آلاچاتی با خانه های سنگی خود نیز معروف می باشد. بازدیدکنندگان آلاچاتی عموما برای موج سواری یا بازدید از 4 آسیاب بادی تاریخی به این منطقه می آیند.

خانه های واقع در مرکز که تابستان ها خنک و زمستان ها گرم هستند، هم تعطیلات فراموش نشدنی را برای بازدیدکنندگان رقم می زنند و هم امکان عکس گرفتن را فراهم می کنند. در آلاچاتی هتل ها و پانسیون ها کوچک برای اقامت کردن وجود دارند. بسیاری از خانه های رومی قدیمی بازسازی شده در آلاچاتی به عنوان رستوران فعالیت می کنند. غذاهای ویژه این محل: زُم پاتلیجان، سوجوکلی کوفته، بورک موسکا، مزه پاشا، ترشی کایا کوروئو، باقلوای گل سرخ، خربزه آلاچاتی و به ویژه محصولات دریایی و غذاهای بومی ویژه این منطقه هستند. یکی دیگر از غذاهای این منطقه که حتما باید آن را امتحان کرد قهوه ساکیزلی است که روی خاکستر پخته می شود.

در آلاچاتی که آرامش در کنار سواحل و دریای زیبا در اوج خود قرار دارد، رستوان های دایر شده در خانه های قدیمی رومی، کافه ها، عتیقه فروشی ها، و مغازه های اشیای کادویی باعث ایجاد حس توقف در زمان می شود. در این مغازه ها: خربزه های ویژه آلاچاتی، مربای ساکیز، صنایع دستی و کادویی، به فروش می رسند. همچنین، در بازار محلی باکلاسِ برپا شده در روزهای یکشنبه، فروش محصولات متنوع صورت می پذیرد.

  1. مناطق حومه

حومه چشمه به اندازه خود آن، دارای مناطق متنوع دیدنی برای گردشگران داخلی  و خارجی م یباشد که می تواند تمامی سلیقه ها را پاسخگو باشد؛ این مناطق عبارتند از: ایلدیری، اُواجیک، ایلیجا، دالیان کوی، چیفتلیک کوی، شیفنه، رئیس دره، دریا و چشمه های آب گرم و گَرمیان.

  1. چشمه، پایتخت موج سواری!

چشمه یکی از ایده آل ترین مناطق موج سواری در ترکیه می باشد که امکان آن در بخش های: آلاچاتی، ایلیجا و پیرلانتا فرهم می باشد. باتوجه به اینکه در برخی مناطق ازمیر دریا معادل موج سواری است، زمانی که از آلاچاتی سخن به میان می آید نخستین چیزی که به ذهن می رسد موج سواری است.

آلاچاتی با باد و دریای مناسب برای موج سواری، جزو سواحل نادرِ مناسب در سطح جهان برای این ورزش می باشد. این بخش دوست داشتنی با: خانه های سنگی، هتل های کوچک، خیابان های معطر با بوی گل های اسطوخودوس و ساکیزلی قرابیه های خود، یکی از بهشت های موج سواری ترکیه و جهان محسوب می شود. عمق کم آب تا فاصله طولانی برای کسانی که تازه موج سواری را شروع کرده اند بسیار مناسب است. در آلاچاتی برای کسانی که می خواهند موج سواری بیاموزند، آموزشگاه های مختلفی در این زمینه وجود دارد. همچنین، مکان مناسب دیگر برای کسانی که تازه موج سواری را شروع کرده اند و دارای: چشمه های آب گرم، دریای کم عمق و باد مناسب است، ایلیجا می باشد. به دلیل آنکه ساحل پیرلانتا واقع در روبروی جزیره ساکیز در چیفتلیک کوی، در تمام فصول سال شاهد وزش بادهای قوی است، لذا دریای آن نیز بسیار مواج می باشد. از این رو، این ساحل بیشتر از سوی موج سواران حرفه ای ترجیح داد می شود.

مقصد دیگر موج سواری در چشمه ساحل پیرلانتا است؛ این ساحل با بادهای مناسب و موج های قوی، انتخاب اکثر موج سواران حرفه ای می باشد. خلیج پیرلانتا که در فاصله 10 کیلومتری چشمه قرار دارد، نامش را از ماسه های به درخشانی الماس گرفته است (پیرلانتا: در ترکی به معنی الماس می باشد). این ساحل که با باد و دریای مواجش معروف است، دارای ساختار جغرافیایی مناسب برای ورزش مخاطره آمیز کایت سورفینگ می باشد. ساحل دیگر نیز واقع در بخش آلاچاتی به نام یومرو، با هوای بادی خود در 11 ماه از سال و آب های کم عمقش، مناسب کایت سورفینگ می باشد. منطقه مذکور میزبان مسابقات قهرمانی اروپا و Wind–Surf ترکیه و بسیاری دیگر از مسابقات و سازمان های بین المللی است.

  1. موج سواری با چتر (کایت سورفینگ)

ساحل پیرلانتا با بادهای همیشگی خود، برای انجام موج سواری با چتر (به جای کایت به کار رفته در موج سواری با کایت)، بسیار مناسب می باشد. به دلیل عمق کم آب تا فاصله 250 متری از ساحل و ماسه های پاکیزه و براق، موج سواران سراسر دنیا این منطقه را انتخاب می کنند. چشمه بین ماه های آوریل-نوامبر امکانات مناسبی را برای کایت سورفینگ ارائه می دهد.

  1. شکار

در چشمه علاوه بر گونه های ماهی شناخته نشده، امکان شکار حیوانات مختلف از قبیل: خوک، خرگوش و کبک نیز، وجود دارد. فصلی که این حیوانات بیشتر به چشم می خورند، بین ماه های سپتامبر-دسامبر می باشد و طی این مدت، شکار پس از کسب مجوزهای لازم آزاد می باشد. در این خصوص، شرکت هایی برای علاقمندان به شکار که تجربه ای در این زمینه ندارند، خدماتی را ارائه می دهند؛ برای ماهیگیران آماتور نیز تورهای کشتی متعددی برگزار می شود.

  1. دوچرخه

با دوچرخه ها که یکی از عملی ترین و بی هزینه ترین روش های کشف طبیعت می باشد، امکان گشتن و سیر در طبیعت زیبای چشمه وجود دارد. دوچرخه سواری، حس آزادی و زنده بودن را به شما خواهد داد.

  1. غواصی

چشمه یکی از مقاصد برگزیده برای غواصی توسط گردشگران داخلی و خارجی است. غواصان با هر بار تجربه غواصی در دریای آبی چشمه، دنیای جدیدی را کشف خواهند کرد. میانگین دمای آب 18.5 بوده با تعدد مکان های طبیعی و زیبای مناسب در 7 ماه از سال ، غواصان را به چشمه جذب می کند. از این رو، چشمه دارای زیستگاه بسیار غنی در دریا و خشکی می باشد. آب دریای چشمه برای علاقمندان به شکار و عکاسی از اعماق آب، فرصت های بی نظیری را ارائه می کند که مهمترین آنها جریان آب های سطح و عمق دریا است که از ایجاد آلودگی ممانعت می کند. در زیر به برخی از بهترین نقاط غواصی اشاره و آنها را به شما معرفی می نماییم: منطقه فرو رفته مونم (Monem)، یاریک کایا (سنگ گسسته)، یاتاک اُداسی، جزیره فنر، گوبِک تاشی، سنگ های 88، نونامه، پاتلاک تاش، باراکودا تاشلاری و جزیره فنر ایلدیر.

  1. درختان مصطکی/آدامس (ساکیز آغاچلاری)

درختان مصطکی: این درختان نخستین چیزی هستند که پس از شنیدن نام چشمه به ذهن می آید که از 6000 سال قبل در چشمه وجود داشته اند و امروزه نیز در آلاچاتی و چشمه روی خاک های قرمز رشد می کنند. درختان صمغ دار که با گل های سبز رنگ و برگ های همیشه سبز خود منظره ای زیبا ایجاد می کنند، امروزه تقریبا در حیاط تمام خانه ها وجود دارند. برای آنکه درختی بتواند 7 سال پس از کاشت «صمغ تولید کند» روی تنه خاردار و شاخه های آن با ملایمت خط کشیده می شود (در ماه های آوریل-مه). این مایع ترشح شده تقریبا بین 2-4 هفته سفت تر شده و با بوی خاص، رنگ زرد کمرنگ و حالتی شکننده (به دلیل شکلی که هنگام ترشح به خود می گیرد)، با نام «داملا ساکیزی» شناخته می شود.

  1. گوسفند و بز کیوس

گوسفند و بزِ گونه کیوس چشمه که از گذشته بسیار با ارزش بوده و فقط در جزیره ساکیز یونان و چشمه پرورش می یافتند، امروزه در بسیاری از جاها پرورش داده می شوند. گوسفندهای کیوس، گونه های با بیشترین تولید شیر و بره زایی در جهان می باشند. بزهای کیوس نیز بین گونه خود، قوی ترین شاخ را داشته و به دلیل همین ویژگی به عنوان «پادشاه بزها» نامیده می شوند. به منظور افزایش توجه به گوسفندان و بزهای کیوس در چشمه و نیز سپری کردن یک روز سرگرم کننده، جشنواره ویژه ای در این زمینه ترتیب داده می شود.

  1. بازارها

در بازارهایی که 6 روز از هفته در مناطق مختلف چشمه برپا می شوند، علاوه بر میوه و سبزیجات تازه می توانید صنایع دستی محلی را نیز تهیه نمایید. محل برپایی بازارهای هفتگی چشمه عبارتند از: سه شنبه: دالیان کوی – چهارشنبه: بازار روستایی چشمه – پنجشنبه: ایلیجا – جمعه: چیفتلیک کوی/ اُواجیک – شنبه: آلاچاتی – یکشنبه: چشمه.

دیدگاه بگذارید