اوکازیون استانبول شهری است که می توان در هر گوشه و کنار آن، جاذبه های تاریخی و طبیعی زیادی مشاهده کرد. این ویژگی که موجب شده هر ساله گردشگران زیادی علاقه مند به بازدید از این جاذبه ها، بویژه آثار تاریخی بجامانده از دوره امپراتوری عثمانی، داشته باشند؛ هر چند می توان نمونه های بارز سبک معماری عثمانی را در کاخ ها یا عمارت های موجود دید، اما برخی خانه های قدیمی نیز دارای چنین جذابیت هایی بوده که به این ویژگی های معماری و ساختاری، اشاره خواهیم کرد.
آشنایی کلی با استانبول
بی شک استانبول از گذشته های دور حتی تا به امروز، مهم ترین شهر ترکیه بوده و تاثیر انکار ناپذیری بر تاریخ، اقتصاد، سیاست، پیشرفت و تحولات بزرگ این کشور داشته است. این شهر زیبا و تاریخی که در یکی از حساس ترین مناطق جفرافیایی جهان قرار دارد، بواسطه تنگه بسفر به دو قسمت تقسیم شده و نقطه تلاقی قاره آسیا و اروپا به هم می باشد. استانبول با پیشینه ای که یونان باستان برمی گردد، شاهد فرمانروایی حکومت های مختلفی مانند: یونان، روم باستان، بیزانس، امپراتوری عثمانی و جمهوری ترکیه بوده است.
در بین بقایای یا سبک معماری هایی که تاکنون نیز می توان آثار آن را در اقصی نقاط استانبول به وفور دید، سبک مهماری عثمانی با ویژگی های ساختاری، معماری و طراحی است که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.
استانبول با بیشترین تاثیر بر شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ترکیه، دارای امکانات فراوان رفاهی، درمانی و آموزشی بوده و همین امر موجب شده مردم زیادی تمایل به کار، زندگی و تحصیل در آن داشته باشند؛ این موضوع که شامل حال اتباع خارجی نیز می گردد، باعث شده سرمایه گذاران خارجی زیادی را دید که از فرصت های متعدد سرمایه گذاری های سودآور در این شهر استفاده کرده، یا خریداران خارجی با خرید ملک در استانبول، این شهر زیبا و تاریخی را به عنوان اقامتگاه دائم یا موقت خود انتخاب کنند.
ویژگی های ظاهری و ساختاری خانه های دوره عثمانی
پیش از هرچیز، باید گفت مصالح اصلی بکار رفته در اکثر خانه های دوره عثمانی، معمولا از چوب کاج یا بلوط، سنگ و گچ بوده و ویژگی های آن متناسب با طبقه اجتماعی هر خانواده بنا می شده که تفاوت بارز آنها نیز در تعداد اتاق ها (بجز اتاق اصلی)، و تزئینات بکار رفته در خانه بوده است؛ ویژگی های ساختاری خانه های این دوره، به شرح زیر می باشند:
- ساختمان های چند طبقه: از ویژگی های بارز اکثر خانه های دوره عثمانی به لحاظ ساختاری، ساخت آنها در حداقل دو طبقه می باشد؛ بر این اساس، طبقه فوقانی به عنوان اتاق نشیمن و اصلی خانه بوده و طبقه همکف نیز دارای یک دیوار سنگی مرتفع و محکم و تقریبا شبیه استحکامات ساخته می شد.
- شکل اصلی اتاق: با توجه به اینکه اتاق یا صحن اصلی خانه، مهمترین جزء خانه های دوره عثمانی بوده (برای دور هم نشستن، خوابیدن، استحمام، غذا خوردن و حتی آشپزی)، لذا می توان آن را حتی در برخی از خانه های امروزی مردم ترکیه مشاهده کرد؛ امروزه این بخش از خانه را با برخی تغییر کاربری (خوابیدن، استحمام کردن و آشپزی)، می توان همان «اتاق نشیمن» در عصر حاضر دانست. معمولا در عمارت ها و خانه های بزرگ با چندین اتاق، غالبا همین ویژگی ها در آنها تکرا شده و تعدد اتاق ها نیز، مانع از تنوع در کاربری آنها نمی شده است. در خانه هایی که تنها یک اتاق داشتند، گاهی از پرده یا پارتیشن های چوبی استفاده می شد.
- طراحی اتاق ها: در حالت کلی، فضای داخلی اتاق ها در متناسب با تعداد نفرات ساکن در خانه یا کسانی که اجازه استفاده از اتاق را داشتند، شکل می گرفت. در عمارت ها، ندرتا اتاق ها برای کاربرهای خاصی درنظر گرفته می شده که به عنوان مثال، می توان به اتقا های حرمسرا برای استراحت و خواب اشاره داشت؛ در این اتاق ها، تختخواب به صورت توکار و تاشو، در دیوار طراحی می شد تا هنگام خواب به شکل تخت درآمده و در طول روز (بویژه هنگام صرف غذا)، روی آن غذا بخورند.
- پلان چیدمان: مشخص ترین نوع پلان مورد استفاده در سبک خانه های عثمانی، بکارگیری مبل در مرکز اتاق یا ایوان خانه می باشد. جنبه اصیل این نوع پلان، مستقل بودن اتاق به جای مجاورت با سایر بخش ها بوده است.
- طراحی پنجره ها: تا پیش از رایج شدن شیشه و بکارگیری آن در پنجره ها، اتاق های خانه های دوره عثمانی (بویژه اتاق نشیمن در طبقه بالا)، دارای پنجره های متعدد به صورت عمودی و کشویی (پنجره های ارسی)، بوده و شکل آنها از قاعده خاصی پیروی نمی کرد. اما با نفوذ اعراب در ترکیه، پنجره ها در اندازه های مشخص و در فواصل منظمی تکرار شدن، لذا می توان گفت این موضوع، باعث وحدت در خانه های این دوره گردید.
- شکل سقف بیرونی خانه: سقف خانه های دوره عثمانی، یک هرم چهار وجهی و شیب دار بوده که فرمی ساده و کمی بیشتر از عرض خانه ساخته می شدند.
انواع پلان خانه های دوره عثمانی
1 & 2. پلان با طراحی مبلمان داخلی و مرکزی:
این سبک از طراحی در خانه های دوره عثمانی که از قرن 18 مورد استفاده قرار گرفت، به دلیل افزایش جمعیت شهرها و کوچک تر شدن فضای خانه ها رخ داد. بدین ترتیب، مردم این دوره در تمام طول سال با قرار دادن مبلمان در بخش مرکزی اتاق، از آنها برای دورهمی های خود و صرف غذا، استفاده می کردند. شاید بتوان همین موضوع را دلیل اصلی بوجود آمدن سبک «پلان مرکزی» دانست که در آن، در بناهای بزرگی مانند مساجد، مدارس یا عمارت های بسیار بزرگ (مانند کاخ)، بخشی از دیوارها تخریب و فضای بیشتری به صحن اصلی اضافه شد.
- پلان با طراحی مبلمان در بخش بیرونی (ایوان):
یکی از قدیمی ترین انواع پلان های رایج در خانه های دوره عثمانی، استفاده از فضایی به عنوان ایوان در طبقه بالا، جهت استراحت و نشستن در مواقعی است که هوای دلپذیر می باشد. در این سبک که معمولا تقارن در آن رعایت نمی شد، مبلمان ها گاهی نزدیک به دیوار و در معرض دید مردم کوچه و خیابان، و گاهی نیز کمی وسط تر قرار می گرفت. آنچه سبک «پلان بیرونی» را در خانه های مردم دوره عثمانی از دو سبک داخلی و مرکزی مجزا می کند، انعکاس دادن سبک واقعی زندگی مردم ترکیه با روابط بسیار صمیمی می باشد.
